Toegegeven: ondergetekende is natuurlijk stinkend verwend en niet representatief voor de gemiddelde bezoeker. Niet gauw verrast door fraaie voorwerpen moet een museum van goede huize komen wil ik bij de kladden genomen worden en niet meer losgelaten. Precies, dát, gebeurt bij Wij Vikingen, die de geschiedenis van Friezen en vikingen in het kustgebied van de Lage Landen in een clair-oscur tot ons laat schijnen.
Allereerst is de titel van de tentoonstelling fraai gekozen: wat altijd 'iets Scandinavisch' leek blijkt nu ook te appelleren aan een nationale identiteit. En dat doet het altijd goed in deze tijden. Gelijk bij binnenkomst wordt een interessant perspectief getoond. De kust van Friesland bezien vanuit Scandinavië. Een kustlijn die op deze wijze geprojecteerd een veel natuurlijk ogender deel uit maakt van 'de overkant van Scandinavië'.
Wat is een tentoonstelling zonder aansprekende voorwerpen? Het Fries Museum doet precies dit: zo veel mogelijk tentoon stellen van wat er in deze provincie - of net daarbuiten - gevonden is. En juist niet alleen the usual suspects zoals de zilverschat van Wieringen of de gouden armband welke in Dorestad gevonden is, maar tal van 'off the grid' voorwerpen. Zoals Schotland The Lewis Chessmen heeft, zo heeft Leeuwarden zijn eigen Leeuwarder schaakstuk. Nooit geweten. Recente vondsten zoals een drakenvormig uiteinde van een ring-broche, gevonden in Hallummerhoek of de helft van een Hiberno-Scandinavische armband, gemaakt in Ierland en gevonden in Texel worden getoond. Fraaie gouden bracteaten in Scandinavische stijl met Odin en dierfiguren uit het terpengebied van Friesland of een glazen kralensnoer met geëmailleerd kruis uit de vroegchristelijke tijd, ze laten een zeer diverse juwelen en gebruiksvoorwerpenpracht zien die je terugvoeren naar andere tijden. Mantelspelden in Jellinge stijl; ook deze zijn gevonden in Friesland, of ruitvormige broches in de Borre stijl. Friesland voelt tijdens een rondgang langs deze voorwerpen meer als zuidpost van Scandinavië dan als een van onze noordelijke provincies. Een grijpdieramulet, een pendant met Wodanfiguur, geëmailleerd.. .. het intrigeert allemaal enorm. Lag dit al deze tijd in een depot? Het zou permanent tentoongesteld moeten worden. Zo'n tentoonstelling van oktober tot maart volgend jaar is natuurlijk veel te kort. Naast de inlandse voorwerpen worden ook voorwerpen tentoongesteld uit de andere landen war de vikingen en Noormannen verbleven. Ze zijn hier echter aanvullend op de voorwerpen die de show stelen: de vondsten uit het Friese kustgebied. Vér voorbij de nogal infantiele barbaarse eenzijdige voorstelling van zaken die men vaak over deze Vikingtijd wil doen uit schijnen, spreken deze voorwerpen voor een hoogbegaafde, verfijnde, creatieve cultuur die veel meer studie en aandacht verdient.
De tweede aangename verrassing is dat deze tentoonstelling er gewoon een is voor voor volwassenen. Natuurlijk wordt er ook van alles voor kinderen georganiseeerd, maar nergens overstemt dit de opzet. En ja, achter mij zie ik opeens een man in hemdsmouwen met een plastic vikinghelm op die samen met iemand anders een nepzwaard pakt en hun eigen schaduwen geprojecteerd zien op een wand, waardoor het net lijkt of je als viking staat te vechten en daar moeten dan weer foto's van gemaakt worden.. Helemaal uit te roeien blijkt dit dus niet, maar het blijven - Odin's dank -incidenten. In een nagebouwd - op schaal - vikingschip wordt een zittende rondleiding gegeven en uitleg gegeven over hoe het er op zo'n schip aan toe ging. Daaromheen vitrines met diverse muntschatten die fraai verlicht zijn. Daar treft de tentoonstelling toch nog een minpuntje: niet alle voorwerpen komen even goed tot hun recht door wat gebrekkige plaatsing en verlichting; soms worden de donkere middeleeuwen teveel eer gedaan. Maar zie daar.. alweer een aangename verrassing: het begeleidende tentoonstellingsboek
Wij Vikingen - Friezen en Vikingen in het kustgebied van de Lage Landen. Dit doet nu precies wat het moet doen: tekstueel nadere duiding geven én - en vòòral: al die fraaie voorwerpen - hier nu wel - fraai uitgelicht, vergroot tonen. Hoera.. hoera! Dit is waar je op wacht. Prachtig vormgegeven - natuurlijk, er zal budget voor zijn geweest, getuige ook de dagelijkse reclames op de publieke omroep op tv, maar zo'n boek samenstellen is óók een kunst op zich. Het is met recht één van de mooiste tentoonstellingscatalogussen/publicaties geworden die ik ooit zag. This is the way it should be done!
Een sieraad in iedere boekenkast of op de leestafel.
Het Fries Museum heeft precies dat gedaan, wat het moest doen. Het aan het daglicht terug geven van ter plaatse gevonden schatten en zo een deel van onze geschiedenis in al zijn glorie tonen. Laat het ook een aanmoediging zijn aan metaalzoekers om hun vondsten - al dan niet tijdelijk op een tentoontenstelling - in bruikleen te tonen. Wat zijn we door deze zoekers zoveel rijker geworden in onze kennis over voorwerpen. Laat ze asjeblieft zien. Voor de mooi, voor onderzoek, voor ons historisch besef!
Er is beslist meer dan Rembrandt en Van Gogh.
Waarvan acte.
Thomas Kamphuis
PS: voor wie de smaak van fraaie voorwerpen uit de Vikingtijd te pakken heeft gekregen: hier (link) zijn er nog veel meer te zien.