Tentoonstelling Wij Vikingen

in het Fries Museum *****

Alwéér een tentoonstelling over de vikingen? Men zou het de laatste decade licht gaan denken met alle vikinggeweld wat ons overspoelt/d via musea en festivals etcetera. Hoe de vikingcrack dan tóch aangenaam verrast kan worden, blijkt bij een bezoek aan Wij Vikingen in het Fries Museum. 

Toegegeven: ondergetekende is natuurlijk stinkend verwend en niet representatief voor de gemiddelde bezoeker. Niet gauw verrast door fraaie voorwerpen moet een museum van goede huize komen wil ik bij de kladden genomen worden en niet meer losgelaten. Precies, dát, gebeurt bij Wij Vikingen, die de geschiedenis van Friezen en vikingen in het kustgebied van de Lage Landen in een clair-oscur tot ons laat schijnen. 

Allereerst is de titel van de tentoonstelling fraai gekozen: wat altijd 'iets Scandinavisch' leek blijkt nu ook te appelleren aan een nationale identiteit. En dat doet het altijd goed in deze tijden. Gelijk bij binnenkomst wordt een interessant perspectief getoond. De kust van Friesland bezien vanuit Scandinavië. Een kustlijn die op deze wijze geprojecteerd een veel natuurlijk ogender deel uit maakt van 'de overkant van Scandinavië'. 

Wat is een tentoonstelling zonder aansprekende voorwerpen? Het Fries Museum doet precies dit: zo veel mogelijk tentoon stellen van wat er in deze provincie - of net daarbuiten - gevonden is. En juist niet alleen the usual suspects zoals de zilverschat van Wieringen of de gouden armband welke in Dorestad gevonden is, maar tal van 'off the grid' voorwerpen. Zoals Schotland The Lewis Chessmen heeft, zo heeft Leeuwarden zijn eigen Leeuwarder schaakstuk. Nooit geweten. Recente vondsten zoals een drakenvormig uiteinde van een ring-broche, gevonden in Hallummerhoek of de helft van een Hiberno-Scandinavische armband, gemaakt in Ierland en gevonden in Texel worden getoond. Fraaie gouden bracteaten in Scandinavische stijl met Odin en dierfiguren uit het terpengebied van Friesland of een glazen kralensnoer met geëmailleerd kruis uit de vroegchristelijke tijd, ze laten een zeer diverse juwelen en gebruiksvoorwerpenpracht zien die je terugvoeren naar andere tijden. Mantelspelden in Jellinge stijl; ook deze zijn gevonden in Friesland, of ruitvormige broches in de Borre stijl. Friesland voelt tijdens een rondgang langs deze voorwerpen meer als zuidpost van Scandinavië dan als een van onze noordelijke provincies. Een grijpdieramulet, een pendant met Wodanfiguur, geëmailleerd.. .. het intrigeert allemaal enorm. Lag dit al deze tijd in een depot? Het zou permanent tentoongesteld moeten worden. Zo'n tentoonstelling van oktober tot maart volgend jaar is natuurlijk veel te kort. Naast de inlandse voorwerpen worden ook voorwerpen tentoongesteld uit de andere landen war de vikingen en Noormannen verbleven. Ze zijn hier echter aanvullend op de voorwerpen die de show stelen: de vondsten uit het Friese kustgebied. Vér voorbij de nogal infantiele barbaarse eenzijdige voorstelling van zaken die men vaak over deze Vikingtijd wil doen uit schijnen, spreken deze voorwerpen voor een hoogbegaafde, verfijnde, creatieve cultuur die veel meer studie en aandacht verdient. 

De tweede aangename verrassing is dat deze tentoonstelling er gewoon een is voor voor volwassenen. Natuurlijk wordt er ook van alles voor kinderen georganiseeerd, maar nergens overstemt dit de opzet. En ja, achter mij zie ik opeens een man in hemdsmouwen met een plastic vikinghelm op die samen met iemand anders een nepzwaard pakt en hun eigen schaduwen geprojecteerd zien op een wand, waardoor het net lijkt of je als viking staat te vechten en daar moeten dan weer foto's van gemaakt worden.. Helemaal uit te roeien blijkt dit dus niet, maar het blijven - Odin's dank -incidenten. In een nagebouwd - op schaal - vikingschip wordt een zittende rondleiding gegeven en uitleg gegeven over hoe het er op zo'n schip aan toe ging. Daaromheen vitrines met diverse muntschatten die fraai verlicht zijn. Daar treft de tentoonstelling toch nog een minpuntje: niet alle voorwerpen komen even goed tot hun recht door wat gebrekkige plaatsing en verlichting; soms worden de donkere middeleeuwen teveel eer gedaan. Maar zie daar.. alweer een aangename verrassing: het begeleidende tentoonstellingsboek

Wij Vikingen - Friezen en Vikingen in het kustgebied van de Lage Landen. Dit doet nu precies wat het moet doen: tekstueel nadere duiding geven én - en vòòral: al die fraaie voorwerpen - hier nu wel - fraai uitgelicht, vergroot tonen. Hoera.. hoera! Dit is waar je op wacht. Prachtig vormgegeven - natuurlijk, er zal budget voor zijn geweest, getuige ook de dagelijkse reclames op de publieke omroep op tv, maar zo'n boek samenstellen is óók een kunst op zich. Het is met recht één van de mooiste tentoonstellingscatalogussen/publicaties geworden die ik ooit zag. This is the way it should be done!

Een sieraad in iedere boekenkast of op de leestafel.

Het Fries Museum heeft precies dat gedaan, wat het moest doen. Het aan het daglicht terug geven van ter plaatse gevonden schatten en zo een deel van onze geschiedenis in al zijn glorie tonen. Laat het ook een aanmoediging zijn aan metaalzoekers om hun vondsten - al dan niet tijdelijk op een tentoontenstelling - in bruikleen te tonen. Wat zijn we door deze zoekers zoveel rijker geworden in onze kennis over voorwerpen. Laat ze asjeblieft zien. Voor de mooi, voor onderzoek, voor ons historisch besef!

Er is beslist meer dan Rembrandt en Van Gogh.

Waarvan acte. 

Thomas Kamphuis

PS: voor wie de smaak van fraaie voorwerpen uit de Vikingtijd te pakken heeft gekregen: hier (link) zijn er nog veel meer te zien. 

Well. I could have been with these stones until after dark, but as my wife wanted to travel on.. well.. I see you again, some day, hogback stones from Gosforth. And if you happen to be there one day, do not forget that monument on the outside...

Further on with the Cumbrian hogbacktour !

In - yes, luckily again in - St. Peter's church in Heysham, there is a truly beautiful hogback stone. The guide told us, it had been studyied by Thor Ewing, a writer, in 2000. in 'Understanding the Heysham hogback' A tenth century sculpted stone monument and its context (link), Thor Ewing tells in detail what he dicovered on the both sides of this hogback stone.

Just being brought in the church as late as the 1970's accompanied with some protest here and there among the church visitors, considered as being a token of old paganism, it had been remarkably nice preserved, and a lot of detail can be seen, still. Truly worthwile a visit.

I had a small debate with the guide in the church if the - zoomorphic, in my opinion - faces on the sides were lions (or hippo's). The guide doubted if the vikings could have known about lions. Well I guess so, concerning the runes on the Ancient Greek lion statue at the Arsenal, Venice. For example. Vikings did travel south..

But when he told me he was doubting the vikings 'discovered' (as the native inhabitants were of course, in the first place) America before Columbus, I decided to rest my case..

One has to know when to start and to end a conversation ..

Just discovered the book in a bookstore written by Geoff Holder - The guide to the mysterious Lake District, I knew there had to be another hogback stone in Lowther, St. Micheal's Church. With a promising image described in the text of 'a naval and a land-based force of shield-bearing vikings above a fish and what might be a coiled sea serpent. On the reverse is a row of female figures with snakes, possibly a representation of the hideous hag Hel'. Wow. If that did not sound as a true pagan promised land ..

Not complaing too much after all we have seen, this visit was the dissapointing one of them all. But if you wife states 'I am happy to have seen them' and I am answering 'Measuring is knowing' and the even more obligate verb 'handling 'if we did not see it at all, we wouldn't have known anything at all of how they were looking' the glass was again half full, at the last day of our journey..

The hogback stone appeared to be just being tolerated within the entrance segment part of the church. As something you never use anymore but you do not throw away - entirely. That sort of feeling emerged when seeing this hogback asylum seekers.. Bed, bath and bread, ás we say in Dutch, but no luxury at all and standing on some outcuts of wood, you would balance the table with at home..

Come on, St. Micheal's Church.. care a bit more of your 'children' !

This hogback stone was moved in the church in 1907. Hogback stones layed partially buried in the churchyard before it was dug up and moved into the church.

The promising depiction of a longship - as certainly can be seen after some studying - see http://vikingminds.co.uk/pages/longship

we have missed !

The stone itself is (157 x 50 x 30 cm) and very worn.

The hogback stones in Cumbria - very diverse in quality, but everyone worth a visit ! Especially on a gloomy day in late October ...

The churches to visit - see photos of resp. St. Andrew's church in Penrith, St. Mary's church in Gosforth, St. Peter's church in Heysham and St. Micheal's church in Lowther.

Did I miss out on another one in Cumbria ? Let me know !

In a next blog I will take you to four - still remaining utterly mysterious- statues 'guarding' the graveyard of St. Andrew's church in Dacre..

For the last blog of October 9th see this link.

References: (as always, links to where the books can be ordered are attached).

Edwards, B.J.N. Vikings in North West England - The artifacts (1998);

Emery, Gordon, CURIOUS CUMBRIA, The Lake District & Beyond: A celebration of Cumbria (2023)

Ewing, T. 'Understanding the Heysham hogback' A tenth century sculpted stone monument and its context ;

Hall, R. Viking Age archaeology in Britain and Ireland (first printed 1990, reprinted with amendments in 1995);

Holder, G. The guide to the mysterious Lake District (2009)

possibly also (as there within the part of Cumbria dealing with Carlisle, the Eden Valley, Barrow-in-Furness, Whitehaven and the west coast is being dealed with)

Holder, G. Paranormal Cumbria (2010)

http://vikingminds.co.uk/pages/longship