Waar verbleef Erik de Rode nu écht en waarom verdween de Noorse bevolking uiteindelijk?
Groenland en de vikingen - beter: Noorse nieuwkomers - er wordt uitgebreid over verhaald in de sagen. De Sage van Erik de Rode, bijvoorbeeld. Hoe hij en hedendaagse citymarketing elkaar treffen, kwam ik op onze reis naar het zuiden van Groenland te weten.
De - nauwelijks zichtbare overblijfselen van Noorse nederzettingen bij Narsaq
Wat in Narsaq niet meer dan een stel verspreide stenen zijn, met ogenschijnlijk weinig samenhang, heeft wellicht meer geschiedenis dan we, op basis van de bronnen, vermoeden. Zeker, het verhaal van Erik de Rode die naar Quassiarsuk - beter bekend onder de naam Bratthalid voer, en daar zijn nederzetting vorm gaf, is bekend. De beheerder van het museum in Narsaq voegde daar een nieuw inzicht aan toe.
Erik de Rode vestigde zich 'naast een berg'. Daar nu echter, is in Bratthalid niet -uitgesproken - sprake van. In Narsaq wél - op twee locaties waarbij direct naast een berg de - weinig opvallende, haast verholen - overblijfselen van Noorse nederzettingen zijn gevonden - en nog lang niet volledig onderzocht. De locatie op de foto hierboven, kijkt uit over de baai aan het begin van Tunuliarfik - Erik's fjord. De stenen overblijfselen liggen direct naast een berg, waar - hoe sfeervol wil je het hebben - tegen de avondschemer, zich minstens 125 raven zich terugtrokken voor de nacht. In het uiterste noordwesten van het Narsaq schiereiland zijn - zo mogelijk nog onopvallender - overblijfselen van Noorse nederzettingen te vinden. Hier ook weer: direct naast een berg.
Hoe het ook zij, ik keek er eigenlijk wel van op dat de Groenlanders - en ik bedoel hier uiteraard niet de alom aanwezige Denen, vandaag de dag, mee, maar de inuït - best wel trots zijn dat deze vikingen hun land gevonden hadden. Blijkbaar was de schaal van de vikingen van dusdanige aard en gedrag dat er hoofdzakelijk de voordelen van werden gezien: handel, als eerste. De één had iets wat de ander nodig had, of op zijn minst: interessant uit oogpunt van secundaire levensbehoefte (luxe).
Luxe
Die luxe, en de behoefte daaraan, uit moderne nostalgische redenen of niet, bestaat tot op de dag van vandaag. Al is het op straat nog nauwelijks zichtbaar waarneembaar, huiden en ivoor zijn nog steeds exponenten van deze behoeften bij de Groenlanders. De huiden van zeehonden, verwerkt als sprei op bedden in een 4 sterren hotel in Qaqortoq. Een uitgestrekt overblijfsel van een ijsbeer, een fraai bewerkte tand van een narwal aan de muur van de lobby.
Terug naar Erik de Rode. Laten ik beginnen met te vertellen dat Erik de Rode uiteraard Groenland niet heeft ontdekt, net zo min als Leif Eriksson, Amerika. Maar is bekend dat niet Erik de Rode, maar de Noor Gunnbjörn Ulfson al in 900 A.D. het eiland ontdekte, bij toeval? Ruim driekwart eeuw voordat Erik de Rode in beeld komt. Wist Erik de Rode waar hij naar moest zoeken? En dan niet alleen qua gebied, maar óók wat hier lucratief aan was?
Wist men in de loop van de 10e eeuw in IJsland, dat walrussen en hun ivoor een lucratieve inkomstenbron zouden kunnen worden, los van de noodzakelijke eerste levensbehoeften. Creëerde een vraag naar, de beweging naar dit onherbergzame oord? En, als er niet meer aan de vraag naar voldaan kon worden, creëerde dit dan de gang terug naar de - nu Scandinavisch genoemde - landen?
Erik's groene Groenland
Erik de Rode verleidde zijn volgelingen naar Groenland te komen 'omdat het daar groen' was, als lokkertje, zo gaat het stellige verhaal. Maar bezijden de waarheid was dit niet. In Erik's tijd was het klimaat nog warmer dan welke wij nu meemaken. Groenland oogt wel.. groen. Hoe zou dat in een nóg warmer klimaat zijn geweest? Het zou, vergeleken met de westfjorden van IJsland en de fjorden van Noorwegen, niet onbekend of 'vijandig' hebben uit gezien.
Vele theorieën doen de ronde over waarom de Noorse bevolking uiteindelijk Groenland verliet. Het slechtere weer in de 14e en 15e eeuw wordt aangehaald. Stormen konden een groot deel van de bevolking op één enkele dag treffen, als de mannen zich op zee bevonden, zoals tot nog wel in de 19e eeuw gebeurde in bijvoorbeeld Shetland.
Mogelijk is de pest in Europa een sturende factor geweest, en kwamen daardoor meer dan voldoende - tegen die tijd comfortabelere - gebieden beschikbaar. Ik zou daar een theorie aan willen toevoegen. Zoals heel veel een kwestie van follow the money is, was de opkomst van de Hanzesteden en de handel daarmee in het Baltische gebied niet óók een drijvende factor tot het geleidelijk ontvolken van de betrokken gebieden in Groenland? Handel kon niet alleen over een groter, dichter bij huis zijnd, gebied worden gevoerd. Ook was de diversiteit van de handelswaar natuurlijk groter dan die in en uit Groenland verwisseld kon worden.
Gezien deze ter ore gekomen nieuwe rijkdom elders in de thuislanden, was men het eenvoudigweg zat zeehonden te eten ergens aan de rand van de wereld? Vermeende (nog grotere) luxe maakt het gras immers groener aan de andere zijde..
Bloemenweelde in augustus in Zuid-Groenland
Hoe het ook zij, schaarse, vaak nog niet onderzocht zijnde archeologische sporen uit de Noorse Tijd, vertellen nog niet een conclusief antwoord. In het Groenland van nu zijn zij, met toerisme in opkomst, een voor de inuït, zeer welkome aanvulling op de geschiedenis. Een geschiedenis, die soms nog méér wordt verteld, dan de - veel oudere - eigen geschiedenis, welke het m.i. verdient wat breder toe-en bijgelicht te worden. Alleen al de mythologie van de inuït is een zeer wonderlijke, waarover ik in een volgend blog wat meer zal vertellen. Reizend naar het noorden..
Bronnen/meer lezen:
Seaver, K.A., The Last Vikings - the epic story of the great Norse voyagers, 2010
Map of Sydgrønland Kalaalit Nunaata Kujataa South Greenland - Tema om nordboerne I Grønland - theme: Vikings in Greenland, Arctic Sun Maps - www.arcticsunmaps.com - uniek gedetailleerde kaartr met hierop werkelijk alle bekende - tot meest obscure - ruïnes van de vikingen resp. Noorse bevolking (en inuït).
http://www.sciencemag.org/news/2016/11/why-did-greenland-s-vikings-disappear
Tupilak en maansteen
Well. I could have been with these stones until after dark, but as my wife wanted to travel on.. well.. I see you again, some day, hogback stones from Gosforth. And if you happen to be there one day, do not forget that monument on the outside...
Further on with the Cumbrian hogbacktour !
In - yes, luckily again in - St. Peter's church in Heysham, there is a truly beautiful hogback stone. The guide told us, it had been studyied by Thor Ewing, a writer, in 2000. in 'Understanding the Heysham hogback' A tenth century sculpted stone monument and its context (link), Thor Ewing tells in detail what he dicovered on the both sides of this hogback stone.
Just being brought in the church as late as the 1970's accompanied with some protest here and there among the church visitors, considered as being a token of old paganism, it had been remarkably nice preserved, and a lot of detail can be seen, still. Truly worthwile a visit.
I had a small debate with the guide in the church if the - zoomorphic, in my opinion - faces on the sides were lions (or hippo's). The guide doubted if the vikings could have known about lions. Well I guess so, concerning the runes on the Ancient Greek lion statue at the Arsenal, Venice. For example. Vikings did travel south..
But when he told me he was doubting the vikings 'discovered' (as the native inhabitants were of course, in the first place) America before Columbus, I decided to rest my case..
One has to know when to start and to end a conversation ..
Just discovered the book in a bookstore written by Geoff Holder - The guide to the mysterious Lake District, I knew there had to be another hogback stone in Lowther, St. Micheal's Church. With a promising image described in the text of 'a naval and a land-based force of shield-bearing vikings above a fish and what might be a coiled sea serpent. On the reverse is a row of female figures with snakes, possibly a representation of the hideous hag Hel'. Wow. If that did not sound as a true pagan promised land ..
Not complaing too much after all we have seen, this visit was the dissapointing one of them all. But if you wife states 'I am happy to have seen them' and I am answering 'Measuring is knowing' and the even more obligate verb 'handling 'if we did not see it at all, we wouldn't have known anything at all of how they were looking' the glass was again half full, at the last day of our journey..
The hogback stone appeared to be just being tolerated within the entrance segment part of the church. As something you never use anymore but you do not throw away - entirely. That sort of feeling emerged when seeing this hogback asylum seekers.. Bed, bath and bread, ás we say in Dutch, but no luxury at all and standing on some outcuts of wood, you would balance the table with at home..
Come on, St. Micheal's Church.. care a bit more of your 'children' !
This hogback stone was moved in the church in 1907. Hogback stones layed partially buried in the churchyard before it was dug up and moved into the church.
The promising depiction of a longship - as certainly can be seen after some studying - see http://vikingminds.co.uk/pages/longship
we have missed !
The stone itself is (157 x 50 x 30 cm) and very worn.
The hogback stones in Cumbria - very diverse in quality, but everyone worth a visit ! Especially on a gloomy day in late October ...
The churches to visit - see photos of resp. St. Andrew's church in Penrith, St. Mary's church in Gosforth, St. Peter's church in Heysham and St. Micheal's church in Lowther.
Did I miss out on another one in Cumbria ? Let me know !
In a next blog I will take you to four - still remaining utterly mysterious- statues 'guarding' the graveyard of St. Andrew's church in Dacre..
For the last blog of October 9th see this link.
References: (as always, links to where the books can be ordered are attached).
Edwards, B.J.N. Vikings in North West England - The artifacts (1998);
Emery, Gordon, CURIOUS CUMBRIA, The Lake District & Beyond: A celebration of Cumbria (2023)
Ewing, T. 'Understanding the Heysham hogback' A tenth century sculpted stone monument and its context ;
Hall, R. Viking Age archaeology in Britain and Ireland (first printed 1990, reprinted with amendments in 1995);
Holder, G. The guide to the mysterious Lake District (2009)
possibly also (as there within the part of Cumbria dealing with Carlisle, the Eden Valley, Barrow-in-Furness, Whitehaven and the west coast is being dealed with)
Holder, G. Paranormal Cumbria (2010)
http://vikingminds.co.uk/pages/longship